תערוכה זו מציגה את עבודות הגמר של אחדים מתלמידי הקורס: "אומנות ככלי לשינוי חברתי וסביבתי". הסטודנטים התבקשו לאתר אי-צדק במרחב הקרוב להם ולהציע כלים אומנותיים לפתרון הבעיה. "הבעיה" עשויה להיות תופעה או מצב שאינם זוכים לתשומת-לב הרשויות, כמו זיהום סביבתי או השתלטות רכבים פרטיים על המרחב העירוני והצרת זכויותיהם של הולכי הרגל. "הזדמנות" יכולה להיות זיהוי אפשרויות לשימוש אחר ובלתי צפוי באלמנטים מרחביים כמו מבנים שאינם בשימוש ואתרים עזובים שניתן להסב אותם לייעוד חדש.
המושג "התערבות אומנותית" (art intervention) הוא ביטוי חובק עולם ליוזמות מקומיות של אומנים, קולקטיבים ומרכזי תרבות ואומנות שמבקשים להשפיע על עיצוב המרחב או לחולל שינוי באורחות החיים בו. תופעה אורבנית זו של אקטיביזם אומנותי מלמדת על היווצרותה של מערכת יחסים חדשה בין התושבים לרשות, שעיקרה לקיחת אחריות אזרחית ויציאה לפעולה. שילובם של כוחות חוץ-ממסדיים הוא ניצחונה של העיר היצירתית – עיר של תושביה ושל כל הפועלים בה.
האם החינוך זקוק לאומנות? החשיבה האומנותית מאופיינת לעיתים קרובות כמחשבה יצירתית "מחוץ לקופסה", כלומר אמצעי לא שגרתי לתפוס את המציאות ולהתמודד עם בעיות שהיא מציבה. רשויות רבות בארץ ובעולם זיהו את ההתערבות האומנותית כאמצעי אלטרנטיבי לפתרון קשיים בקהילה ובמרחב הציבורי. "האומנות בזבל" – סרטו של האומן הברזילאי ויק מוניז על הררי האשפה של ריו דה ז'ניירו ועל כוחה של האומנות שנוצרת מזבל להבנות קהילה ולחלץ את חבריה ממעגל העוני – היא אולי הדוגמה הידועה לכול.[1] דוגמה נוספת למהפך ההסברתי והחינוכי שיכולה האומנות לעשות היא הסרט "Bogota Change". על מנת לפתור את הסבך התחבורתי של העיר בוגוטה, קולומביה, ראש העיר הפעיל פנטומימאים ברחובות העיר הסואנת שנתנו משוב פואטי לנהגים וכך הצליח לחולל שינוי תודעתי בעירו.[2] ולבסוף, הסרט התיעודי "קיסר נוטה למות" – סרטם של האחים טביאני על סדנת התאטרון בכלא רביבו שבו האסירים מתמודדים עם ביטוי פומבי של רגשות במהלך העלאת ההצגה "רומיאו ויוליה" של ויליאם שייקספיר.[3]
הסרט נפתח עם משפט מכונן מפי אחד האסירים: "מאז שלמדתי להכיר אומנות, התא הזה הפך לכלא."
הדס עפרת
[1] https://seret.live/main/watch/movie/678/%D7%94%D7%90%D7%9E%D7%A0%D7%95%D...
[2] Cities on Speed: Bogota Change / The Inspiring Story Antanas Mockus
https://www.youtube.com/watch?v=33-4NRpowF8
[3] "Caesar Must Die" Official US Trailer (2013), Directed by Paolo and Vittorio Taviani https://www.youtube.com/watch?v=aTmwTuHyTxg&list=PLUX-NXbQOA37jjX3YX9rGp...
يقدم هذا المعرض الأعمال النهائية لبعض طلاب دورة "الفن كأداة للتغيير الاجتماعي والبيئي". تعين على الطلاب تحديد مواقع الظلم في بيئتهم، وتقديم أدوات فنية لحل المشكلة. قد تكون "المشكلة" ظاهرة أو موقفًا لا يحظى باهتمام السلطات، مثل التلوث البيئي أو استيلاء المركبات الخاصة على الحيز الحضري على حساب حقوق المشاة. ويمكن أن تكون "الفرصة" هي التعرف على خيارات استخدام مختلفة وغير متوقعة للعناصر المكانية مثل المباني غير المستخدمة والمواقع المهجورة التي يمكن تحويلها لاستخدامات جديدة.
يعد مفهوم "التدخل الفني" (art intervention) تعبيرًا عالميًا عن المبادرات المحلية من قبل الفنانين والتجمعات والمراكز الثقافية والفنية والتي تسعى للتأثير على تصميم الحيز أو إحداث تغيير في طريقة الحياة فيه. تشير هذه الظاهرة الحضرية للنشاط الفني إلى نشوء علاقة جديدة بين السكان والسلطة، هدفها الأساسي هو تحمل السكان للمسؤولية المدنية والعمل لإحداث التغيير. اتحاد القوى غير المؤسساتية هو انتصار للمدينة الإبداعية – أي مدينة لسكانها ولجميع العاملين فيها.
هل يحتاج التعليم إلى فن؟ غالبًا ما يوصف التفكير الفني بأنه فكر إبداعي "خارج الصندوق"، أي وسيلة غير تقليدية لإدراك الواقع والتعامل مع المشكلات التي يطرحها. حددت العديد من السلطات في إسرائيل وحول العالم التدخل الفني كوسيلة بديلة لحل الصعوبات في المجتمع وفي الحيز العام. قد يكون فيلم "فن القمامة" - للفنان البرازيلي فيك مونيز عن جبال القمامة في مدينة ريو دي جانيرو وقوة فن القمامة في بناء المجتمع وإنقاذ أفراده من دائرة الفقر - أفضل مثال معروف على ذلك. مثال آخر على الثورة التفسيرية والتعليمية التي يمكن للفن استخدامها لحل مشكلة المواصلات في مدينة بوغوتا، كولومبيا، هو فيلم "Bogota Change". قام عمدة المدينة بتشغيل ممثلين إيمائيين في شوارع المدينة الصاخبة لإيصال ردود فعل درامية للسائقين وتمكن بذلك من إحداث تغيير في الوعي في مدينته. وأخيراً، الفيلم الوثائقي "القيصر مهدد بالموت" - فيلم للأخوين تبياني عن ورشة المسرح في سجن ريفيفو حيث يقدم السجناء تعبيراً علنياً عن المشاعر أثناء قيامهم بعرض مسرحية "روميو وجولييت" لويليام شكسبير.
يبدأ الفيلم بجملة افتتاحية من أحد النزلاء فيقول: "منذ أن تعرفت على الفن تحولت هذه الزنزانة إلى سجن".
هداس عفرات
